شکوه صفوی

 در عصر مغولان بسته به اینکه کدام سلطان چه مرام و روشی داشت، شیوه برخورد با اصفهان متفاوت بود. قطعا تیره ترین زمان، زمان تیمور لنگ بود که با حمله به اصفهان از سرها مناره ساخت. مدت ها شهر آن آبادی سابق را نداشت تا عصر صفویه آغاز شد دورانی که برخلاف بسیاری از سلسله ها، بنای سلاطین آن آبادی شهرها بود.

 

در زمان صفویان، اصفهان تنه به تنه شهرهای بزرگ اروپایی می زد؛ به خصوص وقتی که شاه عباس آن را دوباره به عنوان پایتخت انتخاب کرد. اینکه چرا شاه عباس اصفهان را به عنوان پایتخت برگزید علل زیادی داشت، اما احتمالا مهم ترین آنها مشکل کم آبی شهر قزوین (پایتخت پیشین) برای توسعه بود.

 

صفویان برخلاف دیگر سلسله های ایران برآمده از یک جنبش شهری بودند و نه ایلی که موفق به فتح تمام کشور شوند، به همین دلیل رویکرد خاص آنها باعث می شد دست روی هر شهری که می گذاشتند آن را آباد کنند. اصفهان نماد همین آبادانی شهری در عصر صفوی است.

چرا نقش جهان؟

در محل فعلی میدان کنونی نقش جهان که به نام رسمی میدان امام (ره) شناخته می شود. پیش از آنکه اصفهان توسط شاه عباس اول به پایتختی برگزیده شود، باغی بود که «نقش جهان» نام داشت و به قول حمدالله مستوفی نام آن از شهری به همین نام در نخجوان آذربایجان گرفته شده بود.

 

پیش از آن در اطراف باغ، کاخ فرمانروایان تیموری و آق قویونلوها قرار داشت و پشت محل فعلی عالی قاپو جایگاه اعدام بود!همین طور گاه مردم شهر آیین های نوروزی را در محل همین باغ برگزار می کردند. با سلطنت شاه عباس و ساخت اماکنی مثل کاخ عالی قاپو در ضلع غربی و مسجد و مدرسه شیخ لطف الله در ضلع شرقی و بعدتر مسجد جامع عباسی (امام فعلی) در ضلع جنوبی کم کم باغ از حالت سابق درآمد.

 

امروز می دانیم این میدان بسیار شبیه به میدان صاحب آباد تبریز است که متعلق به دوره آق قویونلوهاست. در اطراف آن میدان هم مسجد و مدرسه «حسن پادشاه» مربوط به دوره «اوزون حسن» قرارداد که با شاه اسماعیل بنیانگذار صفویه نسبت خانوادگی داشت. البته هنوز به علت اینکه میدان به طور کامل کاوش نشده، نمی توان نتیجه گیری کرد که این میدان الگوی نقش جهان اصفهان بوده است.

 

بعدها در زمان شاه عباس دوم با شلوغی میدان عتیق، نقش جهان به طور رسمی تبدیل به میدان اصلی شهر شد. استاد محمدرضا و استاد علی اکبر اصفهانی معماران این میدان هستند که نام آنها در چند نقطه از جمله بر سردر ورودی میدان وجود دارد.